Rezurekcja z recyklingu

Piękna metafora odnaleziona w Męce Pańskiej w butelce – dramacie Lidii Amejko. Krajobraz postapokaliptyczno-beckettowski, a jednak dziwnie swojski: lumpiara Gumajka (kojarzenie brzmień – Amejko/Gumajka – nieprzypadkowe) wygrzebuje ze śmietnika rupiecie, pomagając sobie w tej recyklingowej selekcji metalowym prętem. Na tym ascetycznym obrazie (rozgadania pełnym) zakończyłby może Beckett, ale Amejko – anarchomistyczna, wyobraźniowo przegięta, lepiąca wzniosłości z przaśności, przewspaniała Amejko – tu się dopiero zaczyna. Żadna to bowiem „Końcówka”, już raczej (słowo się rzekło) „Wieczysty rozpoczynek”. Metalowy pręt okazuje się bowiem (trzymacie się mocno wyobraźni? no to – ostra jazda!) duszą XVII-wiecznego samobójcy Uriela, a Gumajka nie tyle bezużyteczne bibeloty na śmietniku zbiera, ile… zużyte, niepotrzebne już dawnym właścicielom dusze. „Chodzę tak, i chodzę – zwierza się mistyczna rupieciarka Urielowi – bo śmieci świeżutkie nawieźli, jeszcze domem pachnące, i widzę, ile się tam duszyczek poniewiera, połamanych, pękniętych, porzuconych – prawdziwy czyściec, myślę sobie. I że też nikt już tego dzisiaj nie potrzebuje, choćby na pamiątkę albo dzieciom pokazać?”.

Choćby na pamiątkę albo dzieciom? – myślę sobie i mimowolnie obracam na palcu niebieskooki, dwulistny pierścionek po babci. Jej dusza rozprysła się i na ten pierścień (Jaś Serce dopytuje się rytualnie trzy razy na dzień: „ku, od babci, twojej?”); i na zielony sweter, w którym chodziłam jeszcze długo po jej śmierci, aż zostało zagryzione przez mole; i na palto, które sobie uszyła sama (rzeczy sztukowała równie zręcznie jak historie), ale nie zdążyła włożyć, palto wspaniale sprawdzające się nawet w takie syberyjskie mrozy jak dziś, wzruszające przykrótkimi rękawami (dla mnie są gdzieś na trzy czwarte), bo ręce miała króciuteńkie – gdy je kładła na okrągłym brzuchu, to ledwo się ze sobą stykały. I znowu jej dusza powraca, zupełnie niespodziewanie, w rączkach mojej najmłodszej: żwawo uskrzydlonych, obrotliwych jak skrzydła wiatraka, ale zawsze schowanych w za długich o trzy numery (w stosunku do korpusiku) rękawkach. Ta babcina dusza zaciągnęła mnie ostatnio – i to dokładnie w Dzień Babci – w ciemny zaułek, gdy zaciągnęłam się przechodzoną perfumą zaleciałą zalotnie od leciwej przechodzącej grochowiaczki.

Pomyśleć to tak właśnie, po „amejkowsku”: że dusza to strzęp albo sprzęt, szpargał, bubel, bibelot, do którego mnie po wszystkim sprowadzą. Streszczając i ujednoznaczniając. I czy to gorzej, że ujednoznacznią po śmierci, skoro robili to też przed nią? Skoro zrobili to – jak w żywocie „męczenników zdania” z Żywotów świętych osiedlowych – już u poczęcia, u samego zarania? Częsty to u Amejko motyw sprowadzania przebogatej ludzkiej tożsamości do jednej – jakże często krzywdzącej! – frazy albo rzeczy. To przez ten przeklęty mechanizm ujednoznaczniania cierpią bohaterowie „Legendy na dzień czterdziestu męczenników zdania”. Pokrzywieni ci męczennicy i pokrzywdzeni frazą – ich dusze, wbrew etymologii, wcale nie powstały z boskiego dechu-Ruah-tchnienia (o, to, to, natchnienie jak z czytania na dziś przypadłego), ale „oni wszyscy ze zdania malusieńkiego wyrośli, które ktoś w nich plunął”. „Weźmy Antek – pisze Amejko. – Czym dla Wszechświata było Boskie: «Stań się!», tym dla Antka – matczyne: «Skończysz w rynsztoku, skurwysynu, jak twój ojciec!» Mały był jeszcze, ale dobrze poczuł, jak mu ostra łupina włazi pod skórę. Chciał ją wydłubać, lecz ona jeszcze głębiej zalazła, więc zostawił”.

I myślę (i wiem, i piszę gdzie indziej), jakie zdanie we mnie jak drzazga siedzi. (A drzazga, mówiła mi babcia, jak się wzbije, to idzie do serca – i że dziadek na to umarł, straszyła, chociaż wiem, że zabiła go cukrzyca, nie drzazga – skrzep cukrzycowy, który być może w genetycznym spadku po nim noszę, ja, jego pogrobowa wnuczka.) Ta jedna fraza u zarania-złamania we mnie wplunięta, wchrzczona, wklęta. Ta jedna drzazga w oku, która potem przez całe życie belką w gardle dławi, a na koniec kołkiem osikowym w plecach stanie? Ta jedna dusza – ośka Aśki, strupiały rupieć, śmieszny śmieć – która po mnie (wciąż jeszcze rozwiatraczonej, roztańczonej w wieloznacznościach, nieuchwytnej w anamorfozach) summa summarum zostanie?

(Czasami muszę tak ogołocić duszę, inaczej się uduszę. Tak dla higieny: sekcję-rezurekcję. A Ty?)